เมื่อไม่นานมานี้ หอยเรืองแสงของไทยได้รับการคัดเลือกให้เป็น International Mollusc of the Year 2024 ด้วยคะแนน 3,279 จากทั้งหมด 6,263 คะแนนเสียงทั่วโลก
หอยทากบกเรืองแสง (The Glow Stick Snail) จัดอยู่ในชนิด Phuphania crossei สกุล Phuphania ซึ่งเป็นสกุลที่ค้นพบใหม่ของโลกเมื่อปี ค.ศ. 2007 โดยคณะนักวิจัยไทย โดยชื่อสกุลตั้งมาจากเทือกเขาภูพานที่เป็นสถานที่ค้นพบหอยสกุลนี้ชนิดแรก หอยชนิดนี้อาศัยอยู่ในระบบนิเวศป่าเขตร้อนในประเทศไทยภาคกลาง และป่าดงพญาเย็น เขาใหญ่
ลักษณะพิเศษของหอยทากบกเรืองแสงนี้ คือ มีเปลือกหนาปานกลางถึงใหญ่ มีลำตัวสีน้ำตาลอมเหลืองและมีรอยขีดที่เปลือก มีหัวสีเทาเข้ม แสงสีเขียวที่เรืองแสงมาจากเซลล์เปล่งแสงที่อยู่บริเวณส่วนหน้าของเท้า และแสงนั้นมาจากภายในเซลล์ของร่างกายจริง ๆ ไม่ใช่เมือกเรืองแสง
ในอดีตหอยทากบกเรืองแสงมีเพียงหนึ่งชนิดในโลก นั้นคือ Quantula striata ซึ่งพบในประเทศมาเลเซียและภาคใต้ตอนล่างของประเทศไทย แต่ในปัจจุบันหอยทากบกเรืองแสงมีเพิ่มขึ้นมาอีก 5 ชนิด ประกอบด้วย P. globosa, P. carinata, P.costata และ Q.weinkauffiana ซึ่งหอยชนิดเหล่านี้สามารถพบได้ในภาคกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออกของประเทศไทย
การเรืองแสงของหอยที่อาศัยอยู่ในระบบนิเวศบนบกนับได้ว่าหายากมากและนับเป็นหนึ่งในกลไกสำคัญทางธรรมชาติที่น่าอัศจรรย์ใจ โดยหอยทากบกสามารถสร้างแสงสว่างออกมาได้ด้วยตัวของมันเองโดยอาศัยปฏิกิริยาทางเคมีในร่างกาย (luciferin-luciferase reaction) สัตว์บางชนิดใช้แสงเพื่อประโยชน์ในการล่อเพศตรงข้าม เพื่อการสืบพันธุ์ เพื่อล่อเหยื่อให้เข้ามาใกล้จะได้จับกินเป็นอาหาร แต่ในหอยทากบกน่าจะใช้แสงเพื่อเป็นสีเตือนภัย ป้องกันไม่ให้ผู้ล่ามากิน (aposematic displays)
การเรืองแสงของหอยที่อาศัยอยู่ในระบบนิเวศบนบกนับได้ว่าหายากมากและนับเป็นหนึ่งในกลไกสำคัญทางธรรมชาติที่น่าอัศจรรย์ใจ โดยอาศัยปฏิกิริยาทางเคมีในร่างกาย ไม่ต้องมีสิ่งกระตุ้นใด ๆ นอกจากนี้ ยังพบว่าหอยทากบกเรืองแสงนี้ สามารถควบคุมการปล่อยแสงได้ ซึ่งคาดว่าเพื่อเตือนภัย และป้องกันไม่ให้สัตว์ผู้ล่ามากิน
การค้นพบการเรืองแสงทางชีวภาพในหอยกลมภูพานสกุล Phuphania นี้ มาจากทีมของ ศ.ดร. สมศักดิ์ ปัญหา ผอ.ศูนย์ความเป็นเลิศด้านความหลากหลายทางชีวภาพและอาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาฯ นำโดย ดร. อาทิตย์ พลโยธา ร่วมกับ รศ.ดร. จิรศักดิ์ สุจริต ผศ.ดร. ปิโยรส ทองเกิด และร่วมกับทีมของ ศ.ดร. Yuichi Oba จาก Chubu University ประเทศญี่ปุ่น นำโดย Dr. Daichi Yano และ Gaku Mizuno
อ้างอิง
