“วันรักษ์เขาใหญ่” สมบัติล้ำค่าของธรรมชาติที่ต้องรักษา

ในโลกที่กำลังเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ท่ามกลางปัญหาโลกร้อน ภัยพิบัติธรรมชาติ และการเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ หนึ่งในสมบัติล้ำค่าที่สุดของประเทศไทยยังคงยืนหยัดเป็นแหล่งพลังชีวิตของทั้งมนุษย์และสัตว์ป่า “เขาใหญ่” ผืนป่าที่ไม่ได้เป็นเพียงพื้นที่สีเขียวบนแผนที่ หากแต่เป็นหัวใจของระบบนิเวศ เป็นบ้านของสิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิด และเป็นเครื่องเตือนใจว่า ธรรมชาติยังมีคุณค่าเกินกว่าจะละเลย เขาใหญ่ไม่ใช่แค่สถานที่ท่องเที่ยว หากมองลึกลงไปในแง่มุมของการอนุรักษ์ เราทุกคนล้วนมีส่วนร่วมเพื่อรักษาผืนป่ามรดกโลกแห่งนี้ไว้ให้ยืนยาวถึงรุ่นลูกหลาน

ผืนป่ามรดกโลกเขาใหญ่

อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ก่อตั้งเมื่อวันที่ 18 กันยายน พ.ศ. 2505 ได้รับการประกาศเป็น อุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทย โดยมีผู้เชี่ยวชาญจาก IUCN เสนอแนวคิดจัดตั้งอุทยานแห่งชาติ เพื่อให้ประเทศมีระบบอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ และสัตว์ป่า เป็นรูปธรรม การก่อตั้งครั้งนั้นถือเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของไทยในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และปลุกกระแสตื่นตัวเรื่องการอนุรักษ์สู่สังคมไทย

ขนาดพื้นที่และอาณาเขต

อุทยานฯ เขาใหญ่มีพื้นที่กว้างใหญ่ถึงประมาณ 2,168.75 ตารางกิโลเมตร (ราว 1,355,468 ไร่) ครอบคลุมพื้นที่ 11 อำเภอ ใน 4 จังหวัด คือ นครราชสีมา ปราจีนบุรี นครนายก และสระบุรี โดยตั้งอยู่บนเทือกเขาสันกำแพง พื้นที่เหล่านี้มีความหลากหลายทางระบบนิเวศ ทั้งภูเขาสูง เขาหินปูน และทุ่งหญ้ากระจายสลับกับป่าเบญจพรรณและป่าดิบ เขาใหญ่จึงมีความหลากหลายทางชีวภาพสูง ส่งผลให้เป็น “บ้าน” สำคัญของสิ่งมีชีวิต

ความสำคัญทางนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพ

ผืนป่าเขาใหญ่เป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มผืนป่าดงพญาเย็น – เขาใหญ่ ซึ่งถือเป็นพื้นที่แหล่งต้นน้ำลำธาร เป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์มากแห่งหนึ่งของประเทศ มีระบบนิเวศตั้งแต่ป่าดิบชื้น ป่าดิบเขา ป่าดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ไปจนถึงเขาหินปูน ทุ่งหญ้า และป่ารุ่นสอง จากการสํารวจพบว่าประเทศไทยพบชนิดพันธุ์พืชทั้งหมด ราว 15,000 ชนิด โดยพบในพื้นที่กลุ่มป่าดงพญาเย็น – เขาใหญ่ จํานวนไม่น้อยกว่า 2,500 ชนิด หรือประมาณ 1 ใน 6 ของชนิดพันธุ์ที่ปรากฏในประเทศ ซึ่งมีหลายชนิดอยู่ในภาวะถูกคุกคาม ทั้งยังเป็นแหล่งอาศัยของสัตว์ป่าจำนวนมากกว่า 800 ชนิด ในกลุ่มนี้มีสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 112 ชนิด เช่น เสือโคร่ง ช้างป่า วัวแดง กวางป่า เป็นต้น นกกว่า 392 ชนิด และสัตว์เลื้อยคลาน – สะเทินน้ำสะเทินบกกว่า 200 ชนิด บางชนิดได้ชื่อว่าใกล้สูญพันธุ์หรือหายาก เช่น กระทิง เลียงผา ภูมิทัศน์และความสมบูรณ์ของผืนป่าเขาใหญ่ยังช่วยค้ำจุนการไหลเวียนของน้ำและอากาศ มีบทบาทเป็นแหล่งพันธุกรรมพืชและสัตว์ที่สำคัญยิ่งของประเทศ

มรดกโลกและอุทยานมรดกอาเซียน

ความสำคัญของเขาใหญ่ยังได้รับการยอมรับในระดับสากลและระดับอาเซียน เมื่อ วันที่ 14 กรกฎาคม 2548 UNESCO ได้ประกาศขึ้นทะเบียน “พื้นที่กลุ่มป่าดงพญาเย็น–เขาใหญ่” เป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ ลำดับที่ 184 ของโลก โดยกลุ่มมรดกโลกนี้ประกอบด้วยอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ปางสีดา ทับลาน ตาพระยา และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ เนื้อที่รวมกว่า 6,152 ตารางกิโลเมตร (ประมาณ 3,845,082 ไร่) คณะกรรมการมรดกโลกระบุว่าสภาพธรรมชาติที่หลากหลาย มีพันธุ์ไม้-สัตว์หายาก ถือเป็นคุณสมบัติเด่นตามเกณฑ์ข้อ 10 และเมื่อปี พ.ศ.2527 องค์กรอาเซียนประกาศ อุทยานมรดกแห่งอาเซียน (ASEAN Heritage Park) แห่งแรก โดยคัดเลือกเขาใหญ่และเขาตะรุเตาในไทย เข้าเป็นสมาชิกลิสต์แรก อุทยานมรดกอาเซียนคือพื้นที่ “มีความสำคัญสูงและเป็นตัวแทนระบบนิเวศของภูมิภาค” ผลจากการได้สถานะดังกล่าว ประเทศไทยจึงมีหน้าที่เพิ่มมาตรการปกป้องผืนป่าดงพญาเย็น–เขาใหญ่ให้อยู่รอดปลอดภัยอย่างยั่งยืน

แหล่งท่องเที่ยวเพื่อการเรียนรู้และอนุรักษ์

เขาใหญ่เปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปได้สัมผัสธรรมชาติอย่างใกล้ชิด มีเส้นทางศึกษาธรรมชาติจำนวน 7 เส้นทาง ระยะทาง 1.2–8 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินประมาณ 45 นาที–6 ชั่วโมง เส้นทางเหล่านี้ยังคงความเป็นธรรมชาติสมบูรณ์สูง สามารถชมต้นไม้ใหญ่ กล้วยไม้ หวาย เฟิร์น และสัตว์ป่านานาชนิดได้ ใครเป็นนักดูนกหรือรักการผจญภัยในป่าก็เรียนรู้ได้เต็มที่ เช่น เส้นทางศึกษาธรรมชาติโป่งกระทิงที่พบต้นไม้หลากชนิดและการแกะรอยสัตว์ป่าที่อาศัยอยู่บริเวณนั้น นอกจากนี้ยังมีกิจกรรม ห้องเรียนธรรมชาติ ของอุทยานฯ เช่น ค่ายดูนกเพื่อเรียนรู้บทบาทนกในระบบนิเวศ กิจกรรมเดินป่า ฝึกใช้ประสาทสัมผัส เมื่อต้องอยู่ร่วมกับสัตว์ป่า กิจกรรมส่องสัตว์ยามค่ำคืน และกิจกรรมดูดาวที่ให้เรียนรู้ความสัมพันธ์ของดวงดาวกับฤดูกาลและชีวิตผู้คน ทั้งหมดนี้จัดเป็น แหล่งเรียนรู้ตามธรรมชาติ ที่เปิดโอกาสให้คนทั่วไปได้เข้าไปศึกษาสำรวจทรัพยากรป่าได้โดยตรง

กิจกรรมวันรักษ์เขาใหญ่และมูลนิธิสืบนาคะเสถียร

ปีละครั้งกิจกรรมวันรักษ์เขาใหญ่ จัดโดยเครือข่ายองค์กรอนุรักษ์เขาใหญ่ เป็นกิจกรรมปลุกจิตสำนึกและเพื่อรณรงค์การอนุรักษ์ป่าและทรัพยากรธรรมชาติของอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ (ฝั่งปากช่องบริเวณด้านหน้าอุทยานฯ) จัดขึ้นทุกวันที่ 7 มิถุนายน ของทุกปี โดยมีนิทรรศการจากองค์กรอนุรักษ์ ดนตรีจิตอาสา และการประกวดภาพวาดสิ่งแวดล้อม เป็นต้น นอกจากนี้ ยังมีพิธีมอบรางวัลผู้พิทักษ์ป่าดีเด่นและการเสวนาจากคนใกล้เขาใหญ่ ซึ่งช่วยให้ประชาชนและเจ้าหน้าที่เกิดแรงบันดาลใจในการปกป้องผืนป่า วันงานจะเปิดรับบริจาคอุปกรณ์ช่วยเหลือเจ้าหน้าที่ เช่น เตาแก๊สแบบพกพา กระป๋องแก๊ส ผ้าฟลายชีท เพื่อสนับสนุนภารกิจพิทักษ์ป่าของเจ้าหน้าที่ในการเดินลาดตระเวน

ร่วมกันรักษาเขาใหญ่สู่ระยะยาว

เมื่อก้าวเข้ามาในเขาใหญ่ เราต่างเป็น “แขก” ของบ้านสัตว์ป่าและป่าไม้ ดังนั้น การอนุรักษ์ผืนป่าผืนนี้จึงไม่ใช่เรื่องของหน่วยงานใดหน่วยงานเดียว แต่เป็นหน้าที่ร่วมกันของทุกคน ทุกครั้งที่เราเข้าไปเที่ยวยังเขาใหญ่การปฏิบัติตามกฎกติกา สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นตัวอย่างการมีส่วนร่วมที่สำคัญ เพราะการรักษาผืนป่าต้องดำเนินไปอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน เขาใหญ่ไม่ใช่ป่าที่ใครคนใดคนหนึ่งเป็นเจ้าของ แต่เป็นผืนป่าชีวิตของทุกคน คอยทำหน้าที่ทั้งการปกป้องนิเวศและสร้างสมดุลให้โลกใบนี้

อ้างอิง

• รู้จักอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่