Alien Hunter เทคโนโลยีที่เปลี่ยนทุกคนให้กลายเป็นนักล่าปลาหมอคางดำ และปกป้องความหลากหลายทางชีวภาพของไทย

การระบาดของ ‘ปลาหมอคางดำ’ ในแหล่งน้ำทั่วประเทศกำลังกลายเป็นหนึ่งในประเด็นสิ่งแวดล้อมที่น่ากังวลที่สุดในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา สัตว์น้ำต่างถิ่นรุกรานชนิดนี้ไม่เพียงส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศธรรมชาติเท่านั้น แต่ยังคุกคามต่อความมั่นคงทางอาหารและวิถีชีวิตของชุมชนท้องถิ่นที่พึ่งพาทรัพยากรน้ำโดยตรง

ปลาหมอคางดำไม่ได้มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย แต่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปแอฟริกา โดยเบื้องหลังการระบาดในไทยเริ่มต้นจากการทดลองเพียงในปี พ.ศ. 2553 จากปลาจำนวน 2,000 ตัวที่ถูกนำเข้าจากประเทศกานา เพื่อใช้ทดสอบการเจริญพันธุ์

ไม่นานหลังจากนั้น ในปี พ.ศ. 2554 ปลาหมอคางดำเริ่มแพร่กระจายในพื้นที่จังหวัดสมุทรสงคราม ก่อนจะกลายเป็นชนิดพันธุ์รุกรานที่สร้างปัญหาอย่างกว้างขวางทั่วประเทศ

ปัจจุบัน พบการระบาดแล้วกว่า 79 อำเภอ ครอบคลุม 19 จังหวัดของประเทศไทย ส่งผลให้พันธุ์ปลาท้องถิ่นหลายชนิดลดจำนวนลงอย่างต่อเนื่อง และก่อให้เกิดความเสียหายต่อระบบเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำของเกษตรกรไทยจำนวนมาก

ปัญหาสัตว์น้ำต่างถิ่นรุกรานในแหล่งน้ำไทย

ปลาหมอคางดำ (Blackchin tilapia) เป็นปลาต่างถิ่นจากแอฟริกา มีลักษณะคล้ายปลานิลและปลาหมอเทศ ทำให้มักถูกเข้าใจผิดว่าเป็นชนิดเดียวกัน อย่างไรก็ตาม หากสังเกตที่ “ครีบหาง” จะสามารถแยกความแตกต่างได้ชัดเจน ดังนี้

• ปลานิล – ครีบหางโค้งมนเล็กน้อย มีลวดลายเส้นสีดำตัดขวางชัดเจน
• ปลาหมอเทศ – ครีบหางโค้งเว้าเล็กน้อย ไม่มีลวดลาย ปลายหางแดง
• ปลาหมอคางดำ – ครีบหางเว้าเล็กน้อย ไม่มีลวดลาย ตัวผู้มีคางสีดำเข้ม เกล็ดเงา ส่วนตัวเมียมีสีอ่อนกว่า

ด้วยความสามารถในการปรับตัวสูงและขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็ว ปลาหมอคางดำจึงสามารถแย่งพื้นที่และอาหารจากปลาท้องถิ่น ทำลายสมดุลระบบนิเวศ และหากไม่ถูกควบคุมอย่างจริงจัง ชนิดพันธุ์นี้อาจแพร่กระจายไปยังประเทศเพื่อนบ้านได้ในอนาคตอันใกล้

Alien Hunter: รวมพลังนักล่าทั่วประเทศ ฟื้นฟูระบบนิเวศ ปกป้องความมั่นคงทางอาหารของไทย

เพื่อตอบสนองต่อวิกฤตนี้ คนรุ่นใหม่จึงลุกขึ้นมาสร้างสรรค์นวัตกรรมเพื่อธรรมชาติ ผ่านกิจกรรม “ปลาเล็กสู้ปลาใหญ่” ด้วยการใช้เครื่องมือเฝ้าระวังและรับมือกับการระบาดของปลาหมอคางดำ ผ่านแอปพลิเคชัน “Alien Hunter”

แอปพลิเคชันนี้เปิดตัวอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 22 ตุลาคม 2568 โดยออกแบบมาเพื่อให้ประชาชนสามารถมีส่วนร่วมในการเฝ้าระวังและรายงานการพบเห็นปลาหมอคางดำได้อย่างเป็นระบบ

Alien Hunter ถูกพัฒนาโดยบริษัท Leiten ในฐานะเครื่องมือ “รายงานภาคประชาชน” ที่ใช้งานง่ายแต่ทรงประสิทธิภาพ ผู้ใช้เพียงเปิดแอป ถ่ายภาพปลาที่สงสัยว่าเป็นปลาหมอคางดำ (โดยระบบไม่อนุญาตให้อัปโหลดจากแกลเลอรี เพื่อป้องกันการนำภาพจากพื้นที่อื่นมารายงาน) จากนั้นกรอกรายละเอียดเพิ่มเติม เช่น พิกัดหรือจุดสังเกตในพื้นที่ เช่น “ตีนสะพานชมัยมรุเชฐ” แล้วกดส่งรายงาน

เมื่อรายงานถูกส่งเข้าระบบ ข้อมูลจะเข้าสู่แดชบอร์ดกลาง ซึ่งผู้เชี่ยวชาญจะตรวจสอบและอนุมัติ ก่อนนำขึ้นแสดงผลในระบบข้อมูลกลาง โดยข้อมูลที่ผ่านการยืนยันจะแสดงได้ทั้งในรูปแบบตารางและแผนที่เพื่อการวิเคราะห์เฉพาะพื้นที่

ระบบนี้สามารถแสดง การกระจายตัวของการระบาดแบบเรียลไทม์ โดยมีการอัปเดตทุก 2 นาที อีกทั้งยังช่วยคำนวณ ความเสียหายทางนิเวศและเศรษฐกิจเชิงพื้นที่ เพื่อสนับสนุนการวางแผนแก้ไขอย่างบูรณาการ เช่น การกำหนดจุดวางแนวรั้วกันปลา หรือการวางแผนกำจัดในช่วงเวลาที่เหมาะสมที่สุด

ข้อมูลจากประชาชนสู่ฐานข้อมูลกลางของประเทศ

เบื้องหลังระบบ Alien Hunter ไม่ได้อาศัยเพียงข้อมูลที่ส่งเข้ามาผ่านแอปเท่านั้น แต่ยังเชื่อมโยงข้อมูลจากแหล่งอื่น ๆ เช่น iNaturalist และ Thai PBS C-Site เพื่อสร้างแผนที่การระบาดแบบเรียลไทม์ที่ครอบคลุมและน่าเชื่อถือยิ่งขึ้น

ด้วยวิธีนี้ ข้อมูลที่ได้จากประชาชนแต่ละคนจึงไม่ใช่เพียง “รายงานการพบเห็น” แต่กลายเป็น ฐานข้อมูลเชิงพื้นที่ ที่หน่วยงานรัฐและนักวิชาการสามารถนำไปใช้วางแผนจัดการและฟื้นฟูระบบนิเวศได้อย่างมีประสิทธิภาพ

“ประชาชนทุกคนเป็นนักอนุรักษ์ได้ เพียงถ่ายภาพและรายงานการพบเห็น ก็เท่ากับได้มีส่วนช่วยในการเฝ้าระวังการแพร่กระจายของชนิดพันธุ์ต่างถิ่นรุกรานที่ทำลายความหลากหลายทางชีวภาพของไทย”

ทุกการรายงานคือข้อมูลสำคัญที่สามารถเปลี่ยนแปลงแนวทางการจัดการสิ่งแวดล้อมได้อย่างเป็นรูปธรรม เพราะในยุคที่ความหลากหลายทางชีวภาพกำลังถูกคุกคามจากการรุกรานของสิ่งมีชีวิตต่างถิ่น เทคโนโลยีอย่าง Alien Hunter กำลังทำให้การอนุรักษ์ไม่ใช่หน้าที่ของนักวิทยาศาสตร์เพียงกลุ่มเดียวอีกต่อไป แต่เป็นภารกิจของเราทุกคน

นอกจากนี้ โครงการยังได้รับความร่วมมือจาก HippoCampus House ในการจัดทำแคมเปญสื่อสาธารณะ เพื่อสร้างแรงบันดาลใจให้สังคมร่วมปกป้องความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทยอย่างยั่งยืน

ดาวน์โหลดและร่วมเป็นส่วนหนึ่งของการปกป้องธรรมชาติไทย

แอปพลิเคชัน Alien Hunter ดาวน์โหลดได้แล้ววันนี้ทาง https://alienhunter.app (ระบบ Android) ส่วนเวอร์ชันสำหรับ App Store (iOS) อยู่ระหว่างการพัฒนา และคาดว่าจะเปิดให้ดาวน์โหลดในเร็ว ๆ นี้ 

แหล่งข้อมูลจาก

• คณะอนุกรรมาธิการพิจารณาศึกษาสาเหตุและแนวทางการแก้ไขปัญหา รวมถึงผลกระทบจากการนำเข้า “ปลาหมอคางดำ” เพื่อการวิจัยและพัฒนาสายพันธุ์ในราชอาณาจักรไทย
• Facebook : Alien Hunter Thailand