ในพื้นที่ชุ่มน้ำของอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ มีสัตว์ป่าชนิดหนึ่งที่ไม่ค่อยเป็นที่รู้จักในวงกว้าง นั่นคือ “เสือปลา” สัตว์นักล่าที่อยู่บนจุดสูงสุดของห่วงโซ่อาหารในระบบนิเวศพื้นที่ชุ่มน้ำ ที่มีบทบาทสำคัญในการควบคุมความสมดุลของจำนวนประชากรสัตว์อื่น ๆ และยังเป็นดัชนีบ่งชี้ถึงความสมบูรณ์ของระบบนิเวศโดยรวม ปัจจุบันเสือปลามีสถานะ “เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์อย่างยิ่ง” ทว่าชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทสำคัญอย่างไรในการปกป้องถิ่นอาศัยของเสือปลา
ชุมชนคือด่านหน้าในการปกป้องเสือปลา
หนึ่งในข้อเท็จจริงที่น่าสนใจ คือเสือปลาไม่ได้อาศัยอยู่ลึกเข้าไปในใจกลางของป่าใหญ่หรือเขตหวงห้ามของอุทยาน แต่กลับใช้ชีวิตอยู่บริเวณรอบนอกของพื้นที่อนุรักษ์ ซึ่งก็คือพื้นที่ชุมชน นี่คือเหตุผลว่าทำไมชุมชนจึงไม่ใช่เพียงผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย แต่เป็นผู้ร่วมอนุรักษ์ที่มีบทบาทสำคัญที่สุด
ภัสราภรณ์ ล้อประกานต์สิทธิ์ เจ้าหน้าที่วิชาการ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร และผู้ประสานงานโครงการส่งเสริมการอนุรักษ์เสือปลา อธิบายว่า ชุมชนคือเจ้าของพื้นที่ พวกเขาคือด่านหน้าในการเฝ้าระวังและปกป้องเสือปลา การทำงานอนุรักษ์จึงเริ่มจากการสร้างความเข้าใจและแรงจูงใจให้คนในชุมชนเห็นคุณค่า ว่าเสือปลาไม่ใช่ศัตรู แต่คือสัญลักษณ์ของธรรมชาติที่สมบูรณ์ หากสามารถอยู่ร่วมกันได้ ทั้งคนและเสือปลาจะได้ประโยชน์ร่วมกันในระยะยาว
อยู่ร่วมกันผ่านการมีส่วนร่วมและการพัฒนาอาชีพที่เป็นมิตร
แนวทางของโครงการส่งเสริมการอนุรักษ์เสือปลาฯ เน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน ควบคู่กับการทำงานวิจัย ทั้งการศึกษาประชากรและนิเวศวิทยาของเสือปลา ตลอดจนสนับสนุนให้ชุมชนประกอบอาชีพดั้งเดิมที่ไม่รบกวนถิ่นอาศัยของสัตว์ป่า ตัวอย่างหนึ่งของความสำเร็จเมื่อปีที่ผ่านมาคือวิสาหกิจชุมชนบ้านเกาะไผ่ ที่ดำเนินการเพิ่มมูลค่าสินค้าที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม อย่างบรรจุภัณฑ์ของปลาสลิดแปรรูปจากแหล่งน้ำธรรมชาติ
และปีนี้ (2568) โครงการส่งเสริมการอนุรักษ์เสือปลาฯ ได้ขยายผลไปยังบ้านเขาแดง โดยมูลนิธิสืบนาคะเสถียร ได้ลงพื้นที่พูดคุยกับชาวบ้าน หนึ่งในนั้นคือ คุณเกษร ชื่นอารมณ์ ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านเขาแดง เพื่อช่วยออกแบบฉลากผลิตภัณฑ์ท้องถิ่น อย่าง กะปิ ซึ่งทำจากเคยแท้ที่จับได้ในท้องทะเลสามร้อยยอด มีการพัฒนาโลโก้และบรรจุภัณฑ์ให้ทันสมัย พร้อมใส่สัญลักษณ์เขาแดงเพื่อบ่งบอกถึงเอกลักษณ์ของชุมชน
กะปิผาแดงอาชีพดั้งเดิมที่ช่วยรักษาบ้านของเสือปลา
เนื่องจากชาวบ้านฝั่งเขาแดงส่วนใหญ่ยังคงประกอบอาชีพประมงพื้นบ้าน เคยที่จับได้จึงกลายเป็นวัตถุดิบหลักของกะปิ ดังนั้น การเข้าไปส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนเพื่อรักษาอาชีพดั้งเดิมเอาไว้ จึงเป็นแนวคิดสำคัญที่ได้รับการต่อยอดจากบ้านเกาะไผ่ ไม่เช่นนั้นสภาพพื้นที่ของบ้านเขาแดงอาจแปรสภาพไปเป็นพื้นที่อุตสาหกรรม ซึ่งอาจทำลายถิ่นอาศัยของเสือปลาได้โดยไม่รู้ตัว
การเชื่อมโยงการอนุรักษ์กับปากท้องของชาวบ้าน ถ้าอาชีพดั้งเดิมยังเลี้ยงชีวิตได้ และได้รับการสนับสนุน คนในชุมชนก็จะไม่มีเหตุผลที่จะเปลี่ยนวิถีชีวิตไปสู่สถานภาพที่ส่งกระทบต่อธรรมชาติ ซึ่งเป็นแนวทางการอยู่ร่วมกัน เพราะการอนุรักษ์ที่ดีที่สุด ไม่ได้เกิดจากคำสั่ง หรือการบังคับ แต่เกิดจากความเข้าใจ และการลงมือทำร่วมกันของทุกภาคส่วนโดยเฉพาะจากคนในพื้นที่
หากมีโอกาสเดินทางไปอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด หรือ คลองเขาแดง อย่าลืมแวะสนับสนุนผลิตภัณฑ์จากวิสาหกิจชุมชนบ้านเขาแดง เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์ถิ่นอาศัยของเสือปลา
หมายเหตุ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ได้ดำเนินงานด้านการออกแบบฉลากผลิตภัณฑ์ แก่วิสาหกิจชุมชนบ้านเขาแดง และได้ส่งมอบฉลากแก่กลุ่มเมื่อ 28 มีนาคม 2568
ผู้เขียน
นักสื่อสารผู้หลงใหลในธรรมชาติ เชื่อว่าการเล่าเรื่องที่ดีสามารถเปลี่ยนมุมมองและปลุกพลังการอนุรักษ์ได้
