การสร้างพลังจิ๋วแต่แจ๋ว ร่วมอนุรักษ์สัตว์สำคัญ ‘ปลาซิวสมพงษ์’ และพัฒนาชุมชน ‘ทุ่งน้ำหลากท่าเรือ-ปากพลี’ อย่างยั่งยืน

มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ร่วมกับกลุ่มใบไม้ และชุมชนตำบลท่าเรือ อำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก จัดกิจกรรมค่ายให้ความรู้เรื่องการอนุรักษ์ปลาซิวสมพงษ์ และทุ่งน้ำหลากท่าเรือ-ปากพลีกับนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย โรงเรียนวัดลำบัวลอย โรงเรียนวัดเกาะกา และโรงเรียนวัดโพธิ์ปากพลี ภายใต้โครงการอนุรักษ์ปลาซิวสมพงษ์ในลุ่มน้ำบางปะกง ประเทศไทย 

เนื่องจากวิถีชีวิตของเยาวชน มีความใกล้ชิดท้องนา ท้องน้ำ ที่เป็นถิ่นอาศัยหลักของสัตว์น้ำหลายชนิด โดยเฉพาะปลาซิวสมพงษ์ ซึ่งเยาวชนอาจจะเคยพบเจอ แต่ไม่สามารถระบุได้ว่า เป็นปลาหรือสัตว์น้ำชนิดไหน กิจกรรมนี้ จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อพาเด็ก ๆ เยาวชน ทำความรู้จัก และเข้าใจทรัพยากรในท้องถิ่นของตนมากขึ้น โดยเฉพาะสัตว์สำคัญในพื้นที่อย่างปลาซิวสมพงษ์ที่คนมักจะไม่รู้จัก รวมถึงปลาน้ำจืด และสัตว์น้ำอื่น

โดยผ่านกิจกรรมการเรียนรู้ในพื้นที่จริง ทั้ง 4 กิจกรรม — Nature Game ที่นำศิลปะมาปรับใช้เพื่อให้เยาวชนจดจำลักษณะของปลาสำคัญได้ ผ่านการสังเกต และวาดรูป, แฟนพันธุ์แท้ปลาน้ำจืดในทุ่งปากพลี ทดสอบความรู้เรื่องชนิดปลาจากการสังเกตภาพ และระบุชื่อปลาให้ถูกต้อง, นักสำรวจท้องทุ่ง ร่วมลงพื้นที่สำรวจจริง ฝึกจำแนกชนิด และอธิบายความแตกต่างของปลาแต่ละชนิด และกิจกรรมเลือกปลาในดวงใจ เพื่อเสริมสร้างความรู้สึกรักและหวงแหนสัตว์ในพื้นที่ตน

การเรียนรู้ธรรมชาติแบบ Active Learning ที่เน้นให้ผู้เข้าร่วมมีส่วนร่วม และลงมือปฎิบัติจริง เพื่อเพิ่มประสบการณ์โดยตรงในการสัมผัสธรรมชาติรอบตัว ผ่านการฝึกการสังเกต การจดจำรายละเอียด การเกิดกระบวนการการตั้งคำถาม และการระดมสมองเพื่อเกิดกระบวนการเรียนรู้ทรัพยากรท้องถิ่น รวมถึงการตระหนักรู้ถึงความสำคัญในการอนุรักษ์มากขึ้น โดยเฉพาะสัตว์สำคัญอย่างปลาซิวสมพงษ์และถิ่นอาศัย

“การอนุรักษ์ที่ยิ่งใหญ่ ต้องเริ่มต้นจากการไปรู้จักสิ่งที่เราจะอนุรักษ์ให้ได้ก่อน การอนุรักษ์ปลาซิวสมพงษ์ที่มีถิ่นอาศัยในชุมชนตำบลท่าเรือ เราจึงต้องรู้จักชุมชนให้มากขึ้น” – โชคนิธิ คงชุ่ม กลุ่มใบไม้

โชคนิธิ คงชุ่ม ในฐานะผู้จัดกิจกรรม กล่าวว่า ดีใจที่ได้เห็นศักยภาพของพื้นที่ที่เป็นถิ่นอาศัยของปลาซิวสมพงษ์ในบทบาทของการเป็นพื้นที่เรียนรู้ หรือห้องเรียนขนาดใหญ่ของเด็ก ๆ รวมถึงความตั้งใจของเยาวชนผู้เข้าร่วมกิจกรรม คุณครู ทีมงาน ชาวบ้าน และชุมชน ในการร่วมกันสร้างกระบวนการเรียนรู้ เพราะจุดเด่นของชุมชนท่าเรือ คือ ความเข้มแข็งของชุมชนในการอนุรักษ์ปลาซิวสมพงษ์ ที่มีมิติของการร่วมมือกันของทุกภาคส่วน 

การจัดกิจกรรมอย่างต่อเนื่องทุกปี และขยายผลกลุ่มเป้าหมายสู่โรงเรียนอื่น ๆ ในจังหวัดนครนายก และพื้นที่ใกล้เคียง ทั้งระดับประถมศึกษา มัธยมศึกษา และอุดมศึกษา จะช่วยสร้างเครือข่ายเยาวชนและโรงเรียนให้เกิดการรับรู้ และความร่วมมือในการอนุรักษ์พื้นที่อย่างยั่งยืนและมีประสิทธิภาพ 

นายสิทธิชัย อิ่มจิตร สมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัดนครนายก เขต 1 ผู้นำชุมชนตำบลท่าเรือ และประธานชมรมอนุรักษ์นกเหยี่ยวปากพลี กล่าวว่า รู้สึกภูมิใจในความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรในพื้นที่ ปลาซิวสมพงษ์ แม้จะเป็นปลาตัวจิ๋ว แต่ก็มีความสำคัญระดับโลก มีแค่ที่บ้านเรา และอยากให้มีกิจกรรมการให้ความรู้เกี่ยวกับของดี และความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่อย่างต่อเนื่องทุกปี เพื่อปลูกฝังความหวงแหน และเกิดใจรักทรัพยากรในพื้นที่ 

เนื่องจากที่ผ่านมา เคยมีกิจกรรมอบรมเรื่องนกเหยี่ยว พบว่า เยาวชนให้ความสนใจมาก เมื่อกลับบ้าน เด็ก ๆ จะนำความรู้ที่ได้ไปพูดคุยกับพ่อแม่ และด้วยวิถีชีวิตที่ผูกพันกับท้องทุ่ง การหาปลา หาปู อีกทั้ง พื้นที่ตำบลท่าเรือมีสัตว์สำคัญ 1 ใน 100 สัตว์และพืชที่ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่งระดับโลก “ปลาซิวสมพงษ์” และระบบนิเวศสำคัญอย่าง “นาข้าวน้ำลึก” ที่มีเหลืออยู่ไม่กี่แห่ง กิจกรรมนี้จึงช่วยทำให้เด็ก ๆ ตระหนักรู้ถึงความสำคัญของทรัพยากร และระบบนิเวศท้องถิ่น และสามารถบ่งบอกชนิดได้อย่างถูกต้อง เพื่อนำไปเรียนรู้ ต่อยอดเพิ่มเติมในการอนุรักษ์ในอนาคตได้

โครงการอนุรักษ์ปลาซิวสมพงษ์ในลุ่มน้ำบางปะกง เป็นการอนุรักษ์แบบมีส่วนร่วมอย่างเข้มแข็ง โดยผู้นำชุมชน กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน องค์การบริหารส่วนตำบล นักอนุรักษ์ในท้องถิ่น ร่วมกับหน่วยงานระดับอำเภอ โดยเฉพาะประมงและเกษตรอำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก ที่มีมาตรการคุ้มครองพื้นที่ถิ่นอาศัยวิกฤตของปลาซิวสมพงษ์ โดยการประกาศเป็นพื้นที่อนุรักษ์ อย่างไรก็ตาม ยังพบคนนอกพื้นที่ โดยเฉพาะกลุ่มค้าปลาสวยงาม เข้ามาลักลอบจับปลาซิวสมพงษ์อยู่เป็นระยะ ซึ่งเยาวชน และโรงเรียน จะเป็นแนวร่วมใหม่ที่สำคัญที่ตระหนักรู้ รัก หวงแหน และร่วมกันดูแลสิ่งมีค่าให้อยู่กับชุมชนอย่างยั่งยืน

การที่เด็ก ๆ ได้เรียนรู้จากของจริงในชุมชนที่มีคุณค่าระดับโลกด้วยความสนุกสนานเช่นนี้ สามารถต่อยอดไปสู่การจัดทำ ‘หลักสูตรท้องถิ่น’ ด้านสิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพของพื้นที่ เพื่อให้เยาวชนตระหนักรู้ถึงความสำคัญของระบบนิเวศของตน 

เพราะ ‘เด็กในวันนี้ คือ ผู้ใหญ่ในวันหน้า’ เด็ก ๆ ในวันนี้ จะเป็นกำลังสำคัญในการร่วมกันอนุรักษ์ และพัฒนาพื้นที่ของตนอย่างยั่งยืนต่อไปในอนาคต

“การสร้างให้เด็ก ๆ ผูกพัน และการสอนให้มีใจรักในทรัพยากรพื้นที่ของตน จะช่วยให้เรื่องราวของการอนุรักษ์สัตว์สำคัญในพื้นที่ตำบลท่าเรือเผยแพร่ไปได้กว้างไกลมากขึ้น” – สิทธิชัย อิ่มจิตร

ภาพเปิดเรื่อง โดย กลุ่มใบไม้