อบรมการโปรแกรม Arcmap เบื้องต้น – ส่งเสริมเทคโนโลยี พัฒนาศักยภาพเจ้าหน้าที่

หากกล่าวถึง ArcMap ชื่อนี้คงไม่ใช้โปรแกรมที่คนทั่วไปคุ้นเคยหรือได้ยินกันมากนัก แต่สำหรับคนทำงานอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม งานด้านป่าไม้ และสัตว์ป่า เครื่องมือนี้ถือเป็นอีกหนึ่งปัจจัยสำคัญที่ช่วยให้งานสำคัญๆ สำเร็จลุล่วงได้เป็นอย่างดี

โปรแกรม ArcMap คืออะไร อธิบายอย่างรวบรัด ArcMap คือโปรแกรมที่ใช้สำหรับทำ ‘แผนที่’ และ ‘วิเคราะห์ข้อมูลภูมิสารสนเทศ’ หรือ Geographic Information System ที่เรียกย่อกันสั้นๆ จนติดปากว่า GIS

ช่วยให้ผู้ใช้งานสามารถวาดและดูแผนที่ จัดทำข้อมูลเพื่อวิเคราะห์เนื้อหาที่แสดงตำแหน่งต่างๆ เช่น จุดถ่ายภาพ พื้นที่ป่าไม้ เส้นทางน้ำ ไปจนถึงเรื่องการวัดระยะทางพื้นที่ หรือหาความสัมพันธ์ของข้อมูลต่างๆ เพื่ออธิบายรายละเอียดต่างๆ หรือเหตุการณ์ที่ปรากฏในพื้นที่ได้

หรือหากใครติดตามงานของมูลนิธิสืบนาคะเสถียรมาโดยตลอด ก็คงคุ้นเคยกับการได้เห็นภาพแผนที่ต่างๆ ที่ถูกนำเสนอควบคู่กับผลงาน และเผยแพร่ผ่านสื่อสาธารณะ ก็ล้วนสร้างขึ้นจากโปรแกรม Arcmap นี่ล่ะ

และนอกเหนือจากคนทำงานอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม งานด้านป่าไม้ และสัตว์ป่า บรรดาวิศกร นักผังเมือง นักวางแผนโครงสร้างพื้นฐาน นักวิจัยด้านพื้นที่ ต่างก็ต้องพึ่งโปรแกรม Arcmap เช่นเดียวกัน

เหตุที่หยิบเอาเรื่องของโปรแกรมนี้มาเล่าสู่กันฟัง สืบเนื่องเพราะเมื่อ 30 มิถุนายนที่ผ่านมา มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ได้จัดกิจกรรมเล็กๆ อบรมการใช้งานโปรแกรม ArcMap ให้กับเจ้าหน้าที่หน่วยป้องกันรักษาป่า กรมป่าไม้ ในพื้นที่จังหวัดนครสวรรรค์และอุทัยธานี

อันเป็นหนึ่งในภารกิจที่แตกยอดมาจาก การลงนามบันทึกความร่วมมือในการดำเนินกิจกรรมพัฒนาการบริหารจัดการพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติในผืนป่าตะวันตก (พ.ศ. 2567-2571) ระหว่างมูลนิธิสืบนาคะเสถียรร่วมกับกรมป่าไม้ (วันที่ 16 มกราคม 2568)

เนื้อหาในบันทึกความร่วมมือกำหนดเป้าหมายและแนวทางดำเนินงานที่สำคัญไว้ 6 ด้าน โดยมีเป้าหมายข้อ 2 ด้านระบุว่า คือ ‘ส่งเสริมเทคโนโลยีใหม่เพื่อการพัฒนาระบบนิเวศและสังคมในผืนป่าตะวันตก’ และ ‘พัฒนาศักยภาพเจ้าหน้าที่ ด้วยการจัดตั้งหน่วยป้องกันรักษาป่าต้นแบบ’ ซึ่งสัมพันธ์กับการจัดกิจกรรมอบรมการใช้งานโปรแกรม ArcMap โดยตรง

และก่อนจะมีกิจกรรมที่ว่า ได้มีการหารือร่วมกันระหว่างมูลนิธิสืบนาคะเสถียร และส่วนป้องกันรักษาป่าและควบคุมไฟป่า กรมป่าไม้ ว่าเรื่องใดเห็นควรต้องพัฒนางานร่วมกัน และคำตอบที่ได้ลงเอยในเรื่องการใช้โปรแกรม ArcMap ที่ถือเป็นจุดบกพร่องใหญ่ของหน่วยป้องกันรักษาป่า

เธียรวิชญ์ มูสิกะวงศ์ ผู้อำนวยการส่วนป้องกันรักษาป่าและควบคุมไฟป่า อธิบายว่า ที่ผ่านมามีภารกิจที่เกี่ยวเนื่องของหน่วยป้องกันรักษาป่า อย่างเช่นงานลาดตระเวน ไปลาดตระเวนที่ไหน พบเจอเหตุอะไรพิกัดใดในต้องบันทึกและจัดทำฐานข้อมูลได้ หรือในงานปราบปรามจำเป็นต้องอาศัยข้อมูลภูมิสารสนเทศประกอบเป็นหลักฐาน เช่น การเปรียบเทียบการบุกรุกพื้นที่ป่าในอดีตกับปัจจุบัน แต่บุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญโปรแกรมยังมีไม่มากนัก สวนทางกับความสำคัญของการทำงานที่เชื่อมโยงกับเรื่องนี้ในทุกมิติ หากสามารถพัฒนาและเพิ่มพูนบุคลากรที่สามารถใช้โปรแกรม ArcMap ขึ้นได้ จะช่วยยกระดับการทำงานของหน่วยป้องกันรักษาป่าให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

สุจิตรา ขะจัดโรคา เจ้าหน้าที่วิชาการ และเป็นผู้ดูแลข้อมูลภูมิสารสนเทศของมูลนิธิสืบนาคะเสถียร และรับบทเป็นวิทยากรในงานอบรมโปรแกรม ArcMap ได้ออกแบบหลักสูตร และจัดทำคู่มือการใช้งานโปรแกรม ArcMap เบื้องต้น (แจกแก่ผู้เข้าร่วมในวันอบรม) ตลอดระยะเวลาอบรมรวมเกือบ 8 ชั่วโมง ประกอบด้วยเนื้อหาไล่มาตั้งแต่ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ เทคนิคและการนำเข้าข้อมูล ลักษณะการใช้งานเครื่องมือต่างๆ ของโปรแกรม ArcMap

มีหัวใจหลักเป็นการอบรมเชิงปฏิบัติการใจเรื่องการใช้งานโปรแกรมเบื้องต้น ที่ให้เจ้าหน้าที่หน่วยป้องกันรักษาป่าได้เรียนรู้และทดลองใช้โปรแกรมจริง ในขั้นตอนที่ต้องใช้งานจริงและใช้งานบ่อย เช่น การนำเข้าข้อมูลเชิงบรรยาย (Attribute Data) การสร้าง Point ด้วยการนำเข้าค่าพิกัดจาก Microsoft Excel เรื่องการคำนวณหาพื้นที่ เรื่องการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพื้นที่ (Spatial Analysis) และการจัด Layout แผนที่

และนอกจากได้เจ้าหน้าที่วิชาการ มูลนิธิสืบนาคะเสถียรเป็นวิทยากรอบรมแล้ว ทางส่วนป้องกันรักษาป่าและควบคุมไฟป่า ได้ส่งบุคลากรที่เชี่ยวชาญด้านการใช้โปรแกรม ArcMap มีหัวหน้าหน่วยป้องกันรักษาป่า นว.1 แม่กะสี นำทีมมาร่วมเป็นพี่เลี้ยง (ผู้ช่วยวิทยากร) คอยกำชับเนื้อหาในบทเรียนให้ไม่มีใครตกขบวน และกระจายความรู้ได้อย่างทั่วถึง

เกิดเป็นภาพการทำงานร่วมกันระหว่างสองหน่วยงาน ที่ดูเหมือนมีความต่างในบทบาทหน้าที่ แต่เมื่อมีเป้าหมายเดียวกันในเรื่องการดูแลรักษาป่า ก็ย่อมทำงานร่วมกันได้

ในทุกๆ การอบรม สิ่งคาดหวัง คือได้เห็นการนำความรู้ที่ได้ไปใช้ประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งเธียรวิชญ์ มูสิกะวงศ์ อธิบายกับเจ้าหน้าที่หน่วยป้องกันรักษาป่าที่เข้าร่วมอบรมไว้อย่างนั้น

เช่นเดียวกับทีมวิทยากรที่อยากเห็นการผลิดอกออกผลอย่างเป็นรูปธรรม

แม้การอบรมที่รวบรัดด้วยข้อจำกัดของเวลา แต่จากการในการหารือนอกรอบ การให้คำแนะนำก็ยังดำเนินต่อไปอย่างไร้ข้อแม้

ช่วยเหลือ ประคับประคองกัน เหมือนเป็นครอบครัวเดียวกัน – ครอบครัวห้วยขาแข้ง เพื่อปกป้องผืนป่า สัตว์ป่า เพื่อความยั่งยืนของทุกชีวิต

กิจกรรมอบรมการใช้งานโปรแกรม ArcMap ให้กับเจ้าหน้าที่หน่วยป้องกันรักษาป่า กรมป่าไม้ เป็นกิจกรรมภายใต้โครงการสร้างความพร้อมต่อการรับมือสภาพภูมิอากาศในพื้นที่แนวกันชนของผืนป่าตะวันตก ได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากธนาคารฮ่องกงและเซี่ยงไฮ้แบงกิ้งคอร์ปอเรชั่น จำกัด