ถอดบทเรียนโครงการส่งเสริมการอนุรักษ์เสือปลาโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนรอบพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด

เสือปลา เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศพื้นที่ชุ่มน้ำของประเทศไทย ปัจจุบันสถานการณ์อนุรักษ์ของเสือปลาอยู่ในระดับที่น่าเป็นห่วงอย่างยิ่ง โดยองค์การอนุรักษ์ธรรมชาติโลก (IUCN) จัดให้อยู่ในกลุ่มสัตว์ที่มีความเสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ (Vulnerable Species) จากการสูญเสียถิ่นอาศัยและถูกล่าโดยมนุษย์ ประชากรในประเทศไทยคาดว่าเหลืออยู่ไม่เกิน 150 ตัว

อุทยานแห่ชาติเขาสามร้อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ถือเป็นหนึ่งในพื้นที่สำคัญที่สุดสำหรับการอนุรักษ์เสือปลาในประเทศไทย ด้วยระบบนิเวศพื้นที่ชุ่มน้ำที่หลากหลายและการได้รับการยอมรับในระดับนานาชาติ ผ่านการขึ้นทะเบียนเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญระดับโลกตามอนุสัญญารามซาร์ (Ramsar Convention) แต่การอนุรักษ์เสือปลาในพื้นที่แห่งนี้เผชิญความท้าทายมากมาย โดยเฉพาะความขัดแย้งระหว่างมนุษย์กับสัตว์ป่า การเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน และการขาดการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น 

โครงการส่งเสริมการอนุรักษ์เสือปลาโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนรอบพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากกองทุนสิ่งแวดล้อม เป็นความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี มูลนิธิสืบนาคะเสถียร องค์การแพนเทอราประเทศไทย และชุมชนท้องถิ่น ดำเนินการตลอดระยะเวลา 3 ปี (พ.ศ. 2566 – 2568) โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อศึกษาสถานะประชากรเสือปลา สร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน และพัฒนาข้อเสนอแนะเชิงนโยบายเพื่อการอนุรักษ์อย่างยั่งยืน

ผลการดำเนินงานของโครงการแสดงให้เห็นถึงความสำเร็จที่น่าสนใจในหลายมิติ ทั้งในด้านการเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรเสือปลาจาก 34 ตัว เป็น 81 ตัว การลดลงของความขัดแย้งระหว่างชุมชนกับเสือปลา และการสร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายชุมชนในการอนุรักษ์ ความสำเร็จเหล่านี้เกิดขึ้นจากการประยุกต์ใช้แนวคิดการอนุรักษ์แบบมีส่วนร่วม (Particpatory Conservation) ที่เน้นการยกระดับบทบาทของชุมชนจากการเป็น ‘ผู้ได้รับผลกระทบ’ สู่การเป็น ‘หุ้นส่วนในการอนุรักษ์’

หนังสือถอดบทเรียนฉบับนี้ จึงมีจุดประสงค์เพื่อบันทึกและเผยแพร่องค์ความรู้ ประสบการณ์ และบทเรียนที่ได้รับจากการดำเนินโครงการ ทั้งในแง่ของปัจจัยความสำเร็จ อุปสรรคและความท้าทาย รวมถึงข้อเสนอแนะสำหรับการขยายผล และการพัฒนานโยบายการอนุรักษ์เสือปลาในระดับประเทศ เนื้อหาในหนังสือเล่มนี้ได้รับการจัดทำขึ้นบนพื้นฐานของข้อมูลเชิงประจักษ์ จากการวิจัย การสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง และการสังเกตการณ์ภาคสาม โดยหวังว่าจะเป็นประโยชน์ต่อนักวิชาการ นักปฏิบัติการ หน่วยงานภาครัฐ องค์กรพัฒนาเอกชน และชุมชนท้องถิ่น ที่สนใจในการพัฒนางานอนุรักษ์สัตว์ป่าและการจัดการทรัพยากรธรรมชาติแบบมีส่วนร่วมอย่างยั่งยืน